La langue bretonne à la croisée des chemins ?
Tel sera le thème du 26e Festival du livre en Bretagne de Carhaix en 2015 et du grand débat qui se déroulera le dimanche après-midi. À l’heure où de plus en plus de Bretonnes et de Bretons se disent convaincus de l’intérêt de promouvoir le breton afin d’assurer sa pérennité et si possible son développement dans l’ensemble de la société bretonne, force est de constater que bien des « résistances et des blocages » persistent et que dans la vie sociale, dans la vie publique, dans les médias, dans l’administration… l’utilisation de la langue reste dramatiquement faible. Probablement trop faible pour en assurer la survie comme langue de communication. Aujourd’hui, la langue bretonne est classée par l’Unesco comme « langue sérieusement en danger ». L’organisme international rappelle que « la perte d’une langue entraîne un appauvrissement de l’Humanité à de multiples égards » : connaissances perdues, disparition du patrimoine culturel… ». Malgré ces alertes, malgré la mobilisation des associations militantes, malgré le travail de titan réalisé par des éditeurs, par Diwan, par de multiples acteurs… on doit hélas, en étant réaliste, constater que le breton continue à reculer face à la déferlante du français et à la présence grandissante de l’anglais.

De plus en plus de gens, parfois très éloignées dans leur vie quotidienne de la nature, se mobilisent avec raison pour défendre la biodiversité, la sauvegarde justifiée de telle ou telle plante ou race d’animaux menacées d’extinction. C’est bien. On peut néanmoins se demander comment ces mêmes personnes regardent parfois avec des yeux ébahis et une certaine condescendance ceux qui réclament qu’une langue, comme la langue bretonne, ne disparaisse pas ? Comme si la diversité linguistique n’était pas également une impérieuse nécessité pour une évolution harmonieuse de l’homme ? Comme si on pouvait accepter qu’un peuple perde sa langue sans réagir ?

Plus traditionnellement politisés, d’autres s’opposent aujourd’hui encore frontalement aux langues régionales style Marine Le Pen, Mélenchon, une majorité jacobine du PS ou de l’UMP… les motivations et l’argumentaire sont connus. Pour eux, le jacobinisme français, le centralisme, le mépris et la négation des réalités et des langues régionales sont nécessaires et ont encore de longues années devant eux… Le dossier saboté de la réunification de la Bretagne en est la criante démonstration !

Rassemblant le temps d’un week-end la quasi-totalité des maisons d’édition en langue bretonne, le festival du livre de Carhaix se devait d’agir et de mettre en lumière la situation préoccupante du breton. Nous ne sommes pas exempts de critiques dans notre propre organisation et nous les acceptons car elles sont parfois justifiées. Mais, plus de 25 ans après que des militants particulièrement actifs de Stourm ar Brezhoneg (le combat pour la langue bretonne) soulevèrent l’idée de ce nouveau Festival du livre à Carhaix – entre la poire et le fromage d’un repas qui avait pour objectif premier de tenter de régler avec des élus départementaux et l’administration des routes la mise en place d’une signalisation routière bilingue dans le Finistère – il n’est pas inopportun de faire un point sur la situation du breton. Peut-être de tirer la sonnette d’alarme ? Le festival entend apporter sa pierre… sa modeste contribution en dressant la table des débats où nous inviterons des gens qualifiées et le grand public à prendre la parole. Il n’est pas certain en effet que les jeunes générations militantes continuent à « mendier pour obtenir des miettes », pour reprendre des propos entendus ces derniers jours. La langue bretonne est à la croisée des chemins et il est important d’en débattre en breton comme en français dans un esprit constructif et d’ouverture sans exclusive.  C’est ce que le festival du livre en Bretagne de Carhaix proposera de faire le dernier week-end d’octobre 2015.

Ar brezhoneg en ur c’hroashent ?
Sed a vo danvez preder ar 26vet Gouel al Levrioù e Breizh e Karaez e 2015 ha neuze danvez ar gendael a vo dalc’het d’ar Sul goude-merenn. En ur mare ma embann mui-oc’h-mui a Vretonezed hag a Vretoned e fell dezho e ve roet e blas penn-da-benn d’ar brezhoneg er gevredigezh vreizhek a-benn suraat e amzer da zont, ret-mat eo stadañ e talc’her bepred da gaelat outañ e pep keñver hag ez eo dister kenañ plas ar yezh er gedvuhez, er vuhez foran, er mediaoù hag er velestradurezh… Re zister moarvat evit reiñ an tu dezhi da zistreiñ da vezañ yezh kehentiñ. En deiz hiziv ez eo lakaet ar brezhoneg e renk « ar yezhoù en arvar bras » gant an Unesco. Degas a ra an aozadur etrevroadel da soñj « ez eo steuziadur ur yezh ur paouradur e meur a geñver evit an denelezh : anaoudegezhioù o vont da netra, steuziadur ar glad sevenadurel… » Daoust d’ar galvoù d’an evezh, daoust d’an aozadurioù enluskañ o stourmerien, daoust d’al labour divent graet gant an embannerien, gant Diwan, gant tud a bep seurt, e ranker anzav, siwazh, e talc’h ar brezhoneg da gilañ dirak lanv ar galleg ha bezañs kreñvoc’h-kreñvañ ar saozneg.

Un niver brasoc’h-brasañ a dud, hag i distok-mat aliezik o buhez diouzh an natur, a stourm da zifenn ar vevdiseurtegezh, da zifenn plantenn pe loen war var da steuziañ. Hag un dra vat eo hep ket a var. En em c’houlenn a c’heller perak avat, e-touez an dud-se, ez eus lod a sell gant sebez ha teurvoudegezh ouzh ar re a stourm evit ma n’aje ket ur yezh, evel ar brezhoneg, da get ha da netra. Evel pa ne vefe ket ivez an diseurtegezh yezhel un dra hollret da emdroadur yac’h mab-den ? Evel pa vefe tu da asantiñ diglemm ha distourm e kollfe ur bobl he yezh ?

Lod all, dezho un emzalc’h politikel a-gozh, a sav groñs a-enep ar yezhoù rannvro, evel Marine Le Pen, Mélenchon, un niver bras eus izili ar PS pe an UMP… O abegoù hag o arguzennoù zo milanavezet. Ar jakobinelezh c’hall, ar greizennelouriezh, an dispriz hag an dinac’h eus ar beziadoù hag ar yezhoù rannvro a zo hervezo binvioù ret, hag e-pad hir amzer c’hoazh… Afer c’hwitet a-ratozh adunaniezh Breizh zo frouezh ar gealiadurezh enepdemokratek-se, hag ur brouenn splann anezhi !

O vodañ a-hed un dibenn-sizhun hogos an holl diez-embann brezhonek ha gallek e Breizh, Gouel al levrioù Karaez a oa dleet dezhañ ober un dra bennak ha lakaat war wel stad nec’hus ar brezhoneg. Ned omp-ni ket difazi kennebeut all en hon aozadur hag asantiñ a reomp d’ar rebechoù a c’heller ober dimp. Hogen, 25 bloaz goude ma teuas mennozh ar gouel-mañ gant un dornad tud mennet start eus Stourm ar Brezhoneg – e-kerzh ur pred a vode dilennidi departamant ha tud eus melestradurezh an hentoù a-benn staliañ ur panellerezh divyezhek e Penn-ar-Bed – n’eo ket diezhomm sevel ar poent war saviad ar brezhoneg. Ha marteze adc’hervel kreñvoc’h c’hoazh d’an evezh.

War ar c’hraf-mañ, koulz ha war grefen all, ne fell ket dimp chom en aezamant an neptuegezh da welout. Herouezañ al levr e Breizh evel m’er greomp abaoe ur c’hart kantved zo un engouestl. Difenn ar sevenadur ivez. Gervel an holl da sevel enep saviad bremañ ar brezhoneg, enep an diseblanted hag enep an diober a-berzh lod, a zo evidomp un dever groñs.

Fellout a ra da Gouel al Levrioù Karaez degas e lod er stourm-se, hag e ray, dre aozañ ar gendael-mañ a vo roet ar gomz enni da dud varrek war an danvez, ha da dud deuet d’ar gouel. N’eo tamm sur ebet e kendalc’ho ar rummad stourmerien yaouank « da c’houlenn seven evit gounit bruzun nemetken », evel ma’z eus bet klevet lavarout nevez zo. Emañ ar brezhoneg en ur c’hroashent. Peseurt gwirioù demokratek a fell dimp evit hor yezh ? Peseurt gwirioù demokratek a ranko ar galloud politikel reiñ dimp evit he saveteiñ ? Pouezus eo kas ar gaoz war an dachenn-se e brezhoneg koulz hag e galleg, gant ur spered yac’h, yaus ha digor, hep esevañ nikun. Sed a vo pal Gouel al Levrioù Karaez da-geñver dibenn-sizhun diwezhañ miz Here 2015.